Landschapstekening 2019: Kunsten in de samenleving

Kunst wordt niet gemaakt en gesmaakt in een maatschappelijk vacuüm. Het ontwikkelen, produceren en distribueren van, participeren aan en reflecteren over kunst is onlosmakelijk vervlochten met een bredere maatschappelijke context. Sociale, politieke, technologische, ecologische en economische evoluties hebben een onvermijdelijke impact op de manier waarop we kunst maken en spreiden, en hoe we erover nadenken.

Publieksparticipatie aan de kunsten

Wat weten we over publieksparticipatie aan de kunsten in Vlaanderen en Brussel? Wie gaat er naar concerten, tentoonstellingen, voorstellingen en andere evenementen en wie niet? Wie leest welke boeken, wie kijkt naar welke films, wie luistert naar welke muziek? En via welke kanalen en platformen?

In het bestaande onderzoek over publieksparticipatie kun je twee invalshoeken onderscheiden. Bevolkingsonderzoek bevraagt een representatief staal van de bevolking over hun cultuurdeelname. Dat geeft een algemeen beeld van participatie aan de kunsten in Vlaanderen. Niet alleen de mensen die effectief deelnemen worden immers bevraagd, maar ook de niet-participanten. Zo kun je inzicht krijgen in de drempels die deelname belemmeren. Anderzijds is er ook publieksonderzoek, waarbij het publieksbereik van specifieke cultuurhuizen en soms hele deelsectoren in kaart wordt gebracht. Beide methoden leveren andere mogelijkheden en inzichten op.

Lees het stuk publieksparticipatie met:

• Trends uit bevolkingsonderzoek
• Drempels en drijfveren bij cultuurparticipatie
• Kennen de organisaties hun publiek?
• Kunst, kunsteducatie en onderwijs

De kunsten in een veranderende samenleving

Welke maatschappelijke veranderingen hebben een impact op de praktijk van kunstenaars en kunstenorganisaties? Hoe gaan wij daar als kunstenveld mee om? Op dat vlak geven de reacties uit de brainstormsessies, de focusgroepen en de online bevraging een dubbel beeld. Enerzijds ligt er een sterke vraag op tafel naar een grotere waardering voor de (maatschappelijke) waarde van kunst.

Tegelijk leeft het besef dat de kunstensector in zijn geheel zijn progressieve zelfbeeld niet altijd waarmaakt en niet altijd even snel of accuraat op maatschappelijke veranderingen reageert, ook al zijn er veel inspirerende praktijkvoorbeelden. Daarbij ging het niet alleen over publieksontwikkeling en strategieën om andere publieken te bereiken. Het ging tevens over hoe actuele maatschappelijke kwesties precies spelen binnen het kunstenlandschap.

We gaan in op vier thema’s die nadrukkelijk aan bod kwamen tijdens het interactieve voortraject: gendergelijkheid, etnisch-­culturele diversiteit, digitalisering en de klimaatcrisis. Telkens schetsen we hoe het bredere debat vandaag speelt, niet alleen in de reacties uit de interactieve bevragingen van de sector, maar ook in de pers en in de Commissie Cultuur van het Vlaams Parlement. Nadien diepen we het thema uit, vanuit een overzicht van bestaand onderzoek en praktijkervaringen van kunstenaars en organisaties.

Gendergelijkheid

De afgelopen jaren is het feminisme — of de strijd voor gelijke kansen tussen mannen en vrouwen — terug van weggeweest in het ruime maatschappelijk debat. De gelijkheid tussen man en vrouw blijkt op de werkvloer noch thuis verworven. De loonkloof is nog lang niet gedicht, het glazen plafond blijft, ondanks barsten, stevig op zijn plaats en vrouwen nemen nog steeds het grootste deel van de huishoudelijke taken op zich, ook als ze zelf een voltijdse baan hebben. Ook in de kunstensector is de kwestie ter tafel gekomen vanuit diverse invalshoeken. Die suggereren dat de problematiek van gendergelijkheid nog wel een poos op de agenda zal blijven.

Lees meer over de mainstreaming van het debat, feiten en cijfers over genderongelijkheid en de eigenheden van de kunstensector.

Etnisch­-culturele diversiteit

Hoe gaat een (grotendeels witte) kunstensector om met de toenemende diversiteit in de samenleving? Ook het debat over diversiteit en dekolonisering werd de voorbije jaren intensief gevoerd. In de brainstorms en focusgroepen die Kunstenpunt organiseerde naar aanleiding van de Landschapstekening, en in de media en in de vaktijdschriften, leidde deze kwestie de voorbije jaren geregeld tot reflectie, debat en soms polemiek. In het interactieve voortraject kwamen verschillende perspectieven die in de sector leven aan bod.

We brengen in kaart welke kennis er bestaat over etnisch­-culturele diversiteit in het kunstenlandschap. Het zal blijken dat er over deze kwestie weinig facts of figures voorhanden zijn. Het bestaande onderzoek en debat richten zich eerder op kennisdeling en reflectie over mogelijke strategieën om te interculturaliseren. Voorts verzamelen we de bestaande praktijkervaring en bekijken we mogelijk valkuilen bij dekoloniseren. Lees het volledige hoofdstuk.

Verder geven we negen leestips die kunnen inspireren, op basis van concrete praktijkervaringen van binnen en buiten kunstenland.

Digitalisering

Van de honderden reacties uit het interactieve voortraject van de Landschapstekening, hadden er een kleine vijftig een rechtstreekse of onrechtstreekse connectie met het onderwerp digitalisering. Hoewel enkele van die reacties gewag maken van een aantal trendy technologieën die in de spotlight hebben gestaan de voorbije jaren (artificiële intelligentie, blockchain, virtual reality etc.), kunnen we op basis van die kwantitatieve verhouding vaststellen dat digitalisering een proces is dat niet met de grootste aandacht gaat lopen als de sector wordt bevraagd over trends, noden of inspiraties.

Mogelijk speelt hierbij het gevoel dat digitalisering een fenomeen is dat ‘van buitenaf’ komt, dat men ondergaat, en waar men moeilijk zelf iets aan kan doen. Toch kan je in de reacties uit de brainstormsessies, de focusgroepen, de online bevraging en de andere bronnen van het interactieve voortraject een zevental thema’s detecteren waarin digitalisering wordt aangestipt:

1. Digitale distributie en verkoop
2. De potentiële meerwaarde van digitale technologie in het artistieke creatie­ en productieproces
3. De overweldiging van digitalisering voor kleinere spelers
4. Nieuwe vragen: zowel technologisch (privacy, GDPR,…) als praktisch (hoe zet je e-learning in?)
5. Hoe maken we data beschikbaar?
6. Online publieksbereik
7. De wijziging in verdienmodellen voor individuele artiesten en organisaties

Lees meer over de historische feiten, cijfers en uitdagingen rond digitalisering.

Klimaatbewust handelen

In de samenleving merken we een groeiend ecologisch bewustzijn. Tegelijk blijkt het moeilijk voor de kunstensector om dat om te zetten in ecologisch verantwoord handelen. Dat conflict tussen een toenemend knagen en de moeilijkheid om dat te vertalen naar de praktijk keerde geregeld terug in brainstormsessies voor de Landschapstekening, maar ook in de eerdere trajecten die Kunstenpunt met de sector liep. We schetsen het debat, halen inspiratie uit praktijkervaring en onderzoeken hoe kunstenaars en organisaties zelf kunnen bijdragen over systeemverandering. Naar het hoofdstuk over klimaatbewust handelen.

We lijsten ook enkele initiatieven en publicaties op die het kunstenveld en het beleid kunnen inspireren om ecologisch bewuster te handelen.

Simon Leenknegt