Do the locomotion: duurzaam internationaal reizen met de trein

De laatste jaren neemt het ecologisch bewustzijn in de kunstensector alsmaar meer toe. Zowel organisaties als individuele kunstenaars denken bewuster na over het verduurzamen van hun praktijk. Daarbij liggen er grote uitdagingen op het vlak van mobiliteit. Vliegen is nog steeds een vaak gebruikt, maar zeer vervuilend transportmiddel. Kan het ook anders? Het zoeken naar alternatieve manieren van reizen is een proces van bij- en afleren. Om dit leerproces te ondersteunen delen we enkele duurzame tools voor de kunstensector. Wist je bijvoorbeeld dat heel wat grote buitenlandse steden met de trein bereikbaar zijn vanuit Brussel-Zuid binnen een tijdsspanne van 6,5 uur? Keep this train a-rollin’!

Klimaatverandering: de impact van mobiliteit

Wetenschappers zijn het er al lang over eens: de temperatuur op onze planeet stijgt en dat is voornamelijk het gevolg van de hoge uitstoot van CO2 in de atmosfeer door ons verbruik van fossiele brandstoffen. Die hogere temperatuur bedreigt het leven op aarde. Daarom leggen internationale verdragen doelstellingen vast om onze CO2-uitstoot te verlagen.

Maar hoe realiseren we die doelstellingen in de praktijk? De vuistregels zijn helder:

• Vermijd impact: moet je die vervuilende actie echt stellen of kan je ze vermijden?
• Beperk de impact van je actie door dingen anders aan te pakken.
• Compenseer of herstel de schade die je actie veroorzaakt.

Als we die vuistregels toepassen op onze mobiliteit kunnen we onze transportmiddelen rangschikken volgens impact. Dan krijgen we in volgorde van  een lage naar een hoge impact:

  1. stappen
  2. trappen
  3. openbaar vervoer
  4. auto(delen)
  5. vliegen

Aan de hand van deze vervoersmodi kan je voor elke route die je wil afleggen een puzzel samenstellen met de beste combinatie: zo kan je bijvoorbeeld naar een halte of station wandelen of fietsen, waar je overstapt op de bus, tram of trein, om daarna met  een deelfiets op je bestemming te geraken.

In bovenstaand lijstje staat vliegen  met stip op de laatste plaats. De uitstoot van een vliegtuig, dat gebruik maakt van de fossiele brandstof kerosine, is immers zeer hoog: tot vier keer meer dan een trein op dezelfde afstand. Naast CO2 komen bij vliegen ook nog andere schadelijke stoffen vrij in de lucht zoals roetdeeltjes, stikstofoxiden, zwaveldeeltjes en koolwaterstoffen. Bij het opstijgen en dalen zorgen vliegtuigen bovendien ook voor veel geluidsoverlast in de ruime omgeving van luchthavens. De milieuschade door de luchtvaart is dus al groot en neemt nog steeds toe. De wereldwijde vraag naar vluchten blijft stijgen en valt niet te combineren met de doelstelling om de uitstoot te verminderen.

Duurzamer internationaal reizen in de kunsten

Kunstenpunt vroeg aan schrijver en performer Jeroen Peeters om een essay te schrijven over de mogelijkheden van duurzamer internationaal reizen (als bijdrage aan het ontwikkelingstraject (Re)framing the international). Hij staat uitgebreid stil bij de vraag wanneer reizen betekenisvol is, of vliegen onvermijdelijk is en wat de valkuilen kunnen zijn van slow travel.

Peeters spoort de kunstensector aan om te experimenteren met een duurzame reispraktijk waarbij vliegen de uitzondering is. “Minder en anders reizen betekent voor mij: steeds overwegen of een buitenlandse trip wel de moeite waard is en actief uitnodigingen weigeren, en in principe de trein nemen voor internationale reizen en slechts per uitzondering vliegen.”

Naar aanleiding van het essay van Peeters stelden we ons bij Kunstenpunt de vraag hoe vliegen de uitzondering kan worden in de kunstensector. De snelle treinen naar Parijs, Londen, Amsterdam of Keulen raken stilaan ingeburgerd. Maar het plannen en boeken van een treinreis naar andere bestemmingen vraagt wat kennis of ervaring. Om je daarbij te helpen, delen we hier een aantal tools.

Zo is Brussel-Zuid een belangrijk knooppunt van internationale treinverbindingen in Europa en dat geeft ons voordeel in vergelijking met reizigers uit andere steden. Als je tijdig je trein- of busreis boekt, is je trip ook vaak goedkoper.

Maar duurt een treinrit niet veel langer? Met het vliegtuig sta je op minder dan anderhalf uur van Brussel in Berlijn. Of niet? Naast de vlucht van 80 minuten komt een voorzichtige raming van de tijd voor de verplaatsing naar de luchthaven, de incheckprocedure, de veiligheidscontrole, het ophalen van je bagage, de verplaatsing naar het stadscentrum … Zo moet je al snel op minstens drie uur extra reistijd rekenen. Toegegeven, met de trein doe je er nog twee uur langer over, maar de hogesnelheidstrein is comfortabel en je kan onderweg ongestoord denken, lezen of rusten en van het uitzicht genieten. Tegelijkertijd produceer je 75% minder CO2 (vliegtuig: 200 kg, trein: 50 kg).

En het prijsverschil dan? Afhankelijk van het seizoen en de bestemming kan je ook met de trein goedkoop reizen. Daarnaast moet je extra kosten meetellen en niet alleen die van het vliegticket. Na de recente sociale acties van de werknemers van bagagediensten en lagekostenmaatschappijen is het de vraag of je van je goedkope vlucht kan genieten als je weet dat die ten koste gaat van hun sociale zekerheid. Je kan de CO2-uitstoot van je vlucht compenseren door een gift te storten. Online kan je de CO2-uitstoot van je vlucht berekenen via Treecological. Bos+, een organisatie die zich inzet voor bosbehoud in Vlaanderen en de wereld, plant met die compensatiebijdrages bomen in Ecuador.

Handige tools

• Bekijk onze ‘Start to Train’-treinkaart: je ziet er in één oogopslag welke grote buitenlandse steden met de trein bereikbaar zijn vanuit Brussel-Zuid in maximaal 6,5 uur

• Gebruik de internationale treinplanner van Deutsche Bahn (in negen talen), want het aanbod verschilt per seizoen.
• Reis wereldwijd op een duurzaam manier met de tips van The Man in seat 61; hij adviseert om ticketprijzen te vergelijken op het online reservatiesysteem van de treinmaatschappij in het land van je bestemming
• Via Trainline kan je internationale ticketreservaties doen voor trein en bus
• Op treecological.be kan je terecht voor ethische compensatie van CO2
• Bekijk deze kaart met nachttreinen in Europa.
• Bestel (digitale) dienstregelingen of een kaart met alle spoorwegen in Europa.
• Op cultuurzaam.be vind je tal van duurzame tools op maat van de cultuursector

Interessante informatie

• Het transitienetwerk Pulse verbindt organisaties en individuen uit de cultuur-, jeugd en mediasector die experimenteren met duurzame alternatieven voor ons huidige samenlevingsmodel.
• Lees meer over (de impact van) vliegen in dit dossier van de Nederlandse krant NRC
• Bekijk de VPRO-uitzending Tegenlicht: ‘Reizen is het nieuwe roken’
• Lees de blog ‘Kunst- en vliegwerk’

Nikol Wellens