Kroniek Publiek: Olifantenpaadjes, of wanneer het publiek je verrast

Delen en samplen

Op sociale media delen we waar we komen en wat we zien in foto’s en video. Ook kunst in de breedste betekenis van het woord – van cabaret tot slam, van populair tot experimenteel – circuleert op onze sociale netwerken.

Zo worden er bijvoorbeeld massaal foto’s gedeeld van het doorkijkkerkje Reading between the Lines van het Belgische architectenduo Gijs Van Vaerenbergh in Borgloon. Of denk ook aan de reuzespin Maman van Louise Bourgeois boven het graf van Ensor in Mariakerke tijdens Beaufort 2 en het open huis/sculptuur Casa Minimas, gehyped en geliket tijdens het Horst Festival.

Sommige expo’s draaien zelfs expliciet rond “Instagramability”, bijvoorbeeld de populaire parcours met props en sets waar deelnemers naar hartelust content kunnen maken voor hun socials zoals de Friends experience in Brussels Expo of de Smile Safari. 

Ook flashmobs worden bewust gemaakt voor en gedeeld op sociale media om een statement te maken op een openbare plek met dans, muziek en slogans rond bijvoorbeeld klimaat, discriminatie of geweld. 

Hoe gaan kunstenaars en organisaties hier mee om?

Al in 2019 bleek uit een onderzoek over noodzakelijke skills in de creatieve sectoren dat “digital storytelling, het inzetten van influencers, het optimaliseren van het doelgericht en gepersonaliseerd bereiken van klanten” belangrijke competenties waren. Mede onder invloed van COVID zetten kunstenaar en organisaties stappen naar tweerichtingsverkeer tussen het digitale en het fysieke. 

• Jay the Author schrijft met het instagramproject Dear Stanger brieven aan onbekenden die als posters in Brussel worden geplakt.

• Jeny Bonsenge (Jeny BSG) – bekend van haar dansvideo’s met miljoenen views, en haar dansschool voor hip-hop, house, dancehall en afro – doet de openingsact van de Next Outspoken Generation-avond tijdens het Afropolitan Festival in Bozar. Ze wordt ook uitgenodigd voor digitale dansworkshops. Cultuurhuizen roepen het publiek op om hun dansjes met een bepaalde hashtag te posten op Instagram of Facebook, zodat alle content verzameld en gedeeld kan worden op Dag van de dans.

• Gemeenschapscentrum De Mol in Lier betrekt met het Kraakcollectief jaarlijks 15 jongeren tussen 16 en 26 jaar bij de programmatie. Deze generatie bespeelt probleemloos en geïntegreerd alle media en kanalen zoals voorstellingen, concerten, parties, podcasts, live video’s, en socials, en krijgt er de ruimte voor van het cultuurhuis. 

• Een ticket voor het Stedelijk Museum voor Actuele Kunst (S.M.A.K.) is een kleurrijke sticker. Die laten bezoekers achter op hun computer of brooddoos, of in de publieke ruimte. En zo vinden weer andere mensen de weg van het station in Gent naar het museum.

• Het feestprogramma 10 jaar De Grote Post is doordrongen van sociale interactie. 1400 Oostendenaren vormen tijdens één dag een levende digitale klok in de grote theaterzaal, die je kan volgen op sociale media. De Geest van Gaston is een participatief parcours doorheen het gebouw dat opgezet is als een game, met video’s, installaties en scènes waar deelnemers zelf een rol oppakken. 

• Componist Ludwig van Beethov maakt een collectief compositie platform Wiki Piano Net: bezoekers kunnen de partituur van een pianostuk voortdurend veranderen, en elke uitvoering ervan geeft de actuele staat van de partituur op de webpage weer.

• The Lick is een deuntje van een 7-tal noten dat wel eens ​​”the most famous jazz cliché ever” wordt genoemd. Het is een eigen leven gaan leiden als komische memes in allerlei varianten op facebook en youtube, en er wordt op concertpodia regelmatig naar geknipoogd.

• We horen in de kunsten ook kritische stemmen over beïnvloeding op sociale media. Mediakunstenaar Dries Depoorter laat in zijn werk The Follower zien hoe influencers te werk gaan om hun foto’s te maken. 

Commentaar, positieve actie en protest

Spontane interactie

Deelnemers gaan spontaan of uit enthousiasme in interactie met kunst, subtiel of luidruchtig, individueel of in groep, fysiek of op sociale media. Soms worden uit onvrede, vandalisme of onverschilligheid kunstwerken beschadigd of verwijderd.

• Tijdens een voorstelling van TransfoCollect nemen enkelen van hen hun telefoon op om hun vrienden uit te nodigen; een inbreuk op heersende theatercodes. In comedy wordt er weleens vanuit het publiek gepoogd om de cabaretier/comedian uit het lood te slaan, of er wordt meegezongen tijdens concerten. In Engeland werd onlangs zelfs de musical The Bodyguard stopgezet omdat twee deelnemers in het publiek te luid meezongen.

• Of toeschouwers verlaten misnoegd de zaal: toen cabaretier Wart Kamps tijdens de absurdistische voorstelling Awkwart opkwam als God viel dat niet in de smaak bij een deel van het publiek. “Eén vrouw liep dus kordaat weg, met het luide geklik van haar hakken. Dat galmde door die enorme zaal heen en dat was het teken voor 150 andere mensen om ook op te staan en weg te gaan. Terwijl ik op het punt stond om de voorstelling te onderbreken om anderen met bezwaar de zaal te laten verlaten, was de theaterdirecteur persoonlijk op het podium geklommen om de voorstelling te beëindigen”, vertelt Kamps. Na bijval van iemand uit het publiek besloot Kamps om door te gaan met de voorstelling voor een halfvolle zaal, met op het einde een staande ovatie.

• Het spiegelpaal-kunstwerk HD400 van Ann Veronica Janssens op de Korenmarkt in Gent werd door Zweedse voetbalsupporters volgeplakt met stickers.

• Het beeldje Karaboeja van Mie Bogaerts op de grote Markt in Kortrijk wordt gestolen.

• Een brexit-muurschildering van Banksy in Dover verdween, vermoedelijk overschilderd.

Georganiseerde vormen van commentaar

Naast spontane reacties zijn er ook georganiseerde vormen van commentaar, dikwijls vanuit sociale, levensbeschouwelijke of politieke motieven. Werken worden soms ronduit bestreden. Andere interventies beogen sensibilisering. Acties van verschillende publieken en groepen op kunst komen soms op gespannen voet.

• Het protest van Prochristelijke groepen tegen de voorstelling On the concept of the face, regarding the son of God van de Italiaanse regisseur Romeo Castellucci – die ze godslasterlijk vonden – was aanleiding voor een vurig maatschappelijk debat.

• Standbeelden van naakte vrouwen in Sint Niklaas werden voorzien van een oranje jasje of breiwerk door Zonta en Soroptimist om aandacht te vragen voor geweld tegen vrouwen.

• De Stad Gent brengt de buste van Leopold II in het Zuidpark naar het depot nadat het meermaals werd besmeurd. Belgian Youth Against Racism pleit voor gesprek en onderwijs over kolonialisme in plaats van het te verheerlijken. 

• Ook organisaties en gemeenten worden zich bewust van de beladen betekenis van beelden en gaan daar verschillen mee om. Kunstencentrum DE SINGEL plaatst de sculptuur De man die de wolken meet van Jan Fabre niet terug op het dak na de renovatie “omdat het wegens de klachten tegen Jan Fabre niet op zijn plaats is in een kunstschool”, aldus de directie. Het S.M.A.K. dat een versie heeft van hetzelfde werk op het dak haalt het tijdelijk binnen omdat “het weghalen van een beeld het ook weghalen is van een genuanceerde kritische ontmoeting en dialoog met alle betrokkenen“, volgens de directie. “Beelden weghalen heeft in de geschiedenis weinig veranderd aan wat die beelden vertegenwoordigden.”

• Mohammed Idrissi van BBA (Brussels Boxing Academy) stelde voor om in de tentoonstelling Local Heroes een vriendschappelijke boksmatch te organiseren tussen Brusselse politie en de jongeren uit de buurt van het MIMA. Zo wil hij via informele ontmoetingen vooroordelen overwinnen. Het evenement Politie en buurt werd vervolgens veroordeeld door activistische collectieven zoals Justice4Mawda, omdat het politiegeweld zou witwassen (verdoezelen), waarna MIMA het evenement afgelastte. 

Bemiddeling en dialoog

Wanneer men kiest voor dialoog doet men soms een beroep op bemiddeling en zoekt men naar een veilige omgeving. Het blijft een open vraag of in deze operaties rond bemiddeling en dialoog bepaalde groepen worden uitgesloten, en of de dialoog werkelijk ‘publiek’ is en met plaats voor diverse stemmen? 

• In Gent stelt de Stad een bemiddelaar-expert aan om in overleg met de buurt twee muurschilderingen in de Papegaaistraat te herbestemmen omdat bewoners erover verdeeld zijn. Andere steden brengen kunstwerken die gecontesteerd of beschadigd werden naar de veilige context van het museum. 

• In Brugge geeft het Cultuurcentrum de commentaar – die er meestal komt op kunstwerken in de publieke ruimte – een plaats binnen het project. Met AIR Biekorf worden burgers en kunstenaars uitgenodigd om een antwoord te geven op het kunstwerk dat de kunstenaar in residentie realiseert op de muur van Exporuimte Biekorf, die met een selectie uit de inzendingen een tentoonstelling maakt.

Daarnaast gaan kunstenaars creatief om met die tag- en commentaarcultuur. Andere kunstenaars hekelen dan weer de onverschilligheid en gebrek aan kennis over de beelden in het dagelijks straatbeeld.

• Kunstenaars Jonas van Steenkiste en Veerle Michiels pakken met Protect me vier Brugse standbeelden in met dekens, kussens en inpakmateriaal die ze ophalen bij bewoners, en nodigen passanten uit voor een babbel aan een tafeltje met een kop thee. “Er worden internationaal felle discussies gevoerd over het neerhalen van monumenten voor figuren met een kwalijk verleden, en op andere plekken worden beelden en monumenten met beddenlakens en matrassen ingepakt om ze te beschermen tegen bominslagen,” aldus de kunstenaars. 

• Het kunstenaarscollectief 019 plaatst een fotografische reproductie van de ingangsdeur van hun atelier aan de oude lasfabriek in Gent tegenover de Beurs in Brussel. De reproductie toont niet enkel de metalen deur maar ook de stickers, graffiti-tags (zoals ‘Eat The Rich’), beschadigingen en gebruikssporen. 019 kleeft stickers op die reproductie die aangevuld wordt met stickers en tags van Brusselse passanten. Na een maand bedekt een niet-ingelichte stadsdienst het werk met een laag witte verf.

• Of kunstenares Inés Ballesteros die met Every street is a playground en Jo Caimo een workshop organiseert rond protest voor kinderen in samenwerking met Stormopkomst. 

Verrassend anders

Kunst wordt door publieken ook anders gebruikt of geïnterpreteerd, soms tot verrassing van de kunstenaars of organisaties.

• Tunesische betogers beklimmen La Pasionaria, een kunstwerk in de openbare ruimte aan het Brusselse Zuidstation in de vorm van een monumentale spreekbuis die je kan bereiken met een trap.

• Het doet ook denken aan het gratis doorgeven van een gelezen boek door het ‘te vondeling’ te leggen met een hint op de Facebookgroep de Boekenjagers. De boeken worden meestal verstopt bij kunstwerken in de publieke ruimte.

• Of bewoners die vlechtwerk aanbrengen rond de sokkel van de sculptuur ‘Ikaros’ om corona-slachtoffers te herdenken, en als hommage aan fotografe Nadine Tasseel.

• Het team van het beeldenpark Middelheimmuseum kwam erachter dat een coach die werkt met mensen in burn out het beeldenpark bezoekt voor een coaching sessie. Het beeldenpark was ook het speelterrein van een Pokémon GO; op een zaterdagmiddag verzamelden ongeveer 2000 Pokémonjagers op zoek naar digitale monstertjes.

Sara Weyns, directeur van Middelheimmuseum, vertelt er met verwondering over: “Als museum redeneren we vaak vanuit onze museale opdracht: de zorg voor de kunstwerken, hoe ze worden opgesteld en hoe we diverse publieken kunnen toeleiden naar die werken en wat ze ons vertellen. Een Pokémon GO-event bijvoorbeeld leek haaks te staan op onze missie, en werd door sommige andere bezoekers als storend ervaren. Onze eerste impuls was om dat ongevraagde bezoek zo snel mogelijk buiten te krijgen. Maar we zijn gaan bevragen hoe de Pokémon-jagers naar onze collectie kennen en ervaren (…).”

“We moeten als museum meer nieuwsgierig zijn naar vormen van gebruik  die we niet zelf voorzien, en luisteren naar onze publieken, ook diegene die we daar niet verwachten of wiens motivatie we niet goed kennen zoals joggers, gamers, hondenwandelaars. Wat leren die bezoekers ons over onze kunstwerken en het beeldenpark? Waar hebben zij nog behoefte aan? We noemen het ‘anders’ of ‘oneigenlijk’ gebruik, maar wat zegt dit over ons? Het heeft ons aangezet om de samenwerking met onze buren, die op het eerste zicht niets met kunst te maken hebben, concreet te maken. Denk aan de Universiteit Antwerpen, de sportdienst van de stad, het Middelheimziekenhuis of het universitaire centrum voor kinder- en jeugdpsychiatrie.”

Er worden dus volop nieuwe settings uitgetest voor de ontmoeting tussen kunstenaars en publiek, waarvan sommigen ook meer interactie toelaten. Daarover gaat onze volgende blogpost op 27 april.